Helt om dagen Helt om natta

– Eg har det alltid mørkt her. Må ta vare på miljøet, veit du, seier Mahmood Reza Amiry-Moghaddam.

Til ære for Universitas tenner han lyset på kontoret på Domus Medica. Hjerneforskaren har nett hatt undervisning i hjernedissekrering. Han seier det var ei god oppleving. Amiry-Moghaddam har stor tru på studentar.

– Dagens studentar kan endre verda i morgon. Som student må ein aldri vera redd for å tenkje stort. Det er ved universiteta dei store endringane begynner, meiner han. Han legg til:

– Det er universiteta regimet i Iran fryktar aller mest.

I 30 år har det persiske oljeriket hatt eit brutalt prestestyre. Nesten like lenge har Amiry-Moghaddam drive systematisk opplysningsarbeid om regimet, og særleg satt fokus på dødsstraff av mindreårige. I 2007 mottok han den norske Amnestyprisen for innsatsen. For mange ville dette vera laurbær i bøttevis. Men også Kongens gull for eit doktorgradsarbeid og Anders Jahres medisinske pris for yngre forskarar står på merittlista.

Få har slike framtidsutsikter. Men få har også ei historie som kan måle seg. Fjorten år gammal kom han til Noreg saman med systera og broren som kvoteflyktning. Regimet i Iran hadde begynt å sende unge gutar i krig, og faren meinte det var best for barna å kome seg ut av landet nokre år. Medisinaren har aldri vore tilbake.

– Eg anerkjenner ikkje regimet, og vil ikkje legitimere det ved å reise dit. Og så trur eg ikkje det blir så festleg for meg etter alt eg har gjort. Kanskje kjem eg ikkje ut att, seier han.

Menneskerettsaktivistar er ikkje populære hos iranske styremakter. Amiry-Moghaddam står bak ein anerkjent blogg om avrettingar og menneskerettsbrot i Iran, og denne blir oppdatert med nyhendeklipp så å seia kvar einaste dag. Eller rettare sagt natt.

– Når eg kjem heim, må eg alltid sjekke iranske aviser. Så må eg skrive, og så kan eg leggje meg. I går vart klokka to. Eg får sjeldan lagt meg før klokka eitt, forklarar han.

Amiry-Moghaddam har kontaktar over heile verda. Han har samarbeidd med fleire regjeringar her i landet om å leggje politisk press på Iran, noko som var med å gi han Amnestyprisen. Juryen meinte han var ein standhaftig og ueigennyttig kvardagshelt. At det var takka vere menneske som han at verda kan gripe inn overfor menneskerettsbrot.

– Dersom det skjer urett, skal ein gripe inn. Ein skal ikkje vera taust vitne, seier Amiry-Moghaddam.

Men verda er full av vitne som teier. Menneske som seier ifrå er det færre av. Medmenneske som skrik opp om brutalitet utført mot andre, og meiner det er einaste måten å leva eit fullverdig liv på, har fått med seg noko dei fleste andre ikkje har.

– Eg trur mange undervurderer eigne evner, seier hjerneforskaren.

Det sit langt inne å kritisere menneske med mindre pågangsmot. Kanskje ikkje berre fordi han er høfleg. Amiry-Moghaddam har likevel med seg ein ekstra ballast.

– Revolusjonen gjorde mykje med min generasjon, vedgår han.

Han fortel om eit land som eksploderte i politikk i 1979 da han sjølv var 8 år. Han har vage minne om Boney M, ABBA og Cartoon Network, før alt endra seg. Det var tid for opprør.

– Revolusjonen gav folket ei kjensle av makt. Naboar som knapt kunne stave ordet politikk, gjekk i demonstrasjonstog, minnest han.

Og det skjedde noko med barna. På skulen teikna dei ikkje lenger solnedgangar og fossefall med fuglar på. I staden vart menneske som gjekk i demonstrasjonstog, palestinaskjerf og stridsvogner dei nye favorittmotiva. Den tidlegare flyktningen meiner barna vart tvungne til å bli fort vaksne.

– I fjerde klasse hadde vi militærøvingar på skulen. Da hadde krigen begynt, seier han.

Brutaliteten kom nært innpå.

– Vi sov ute fordi det var så varmt, og da kunne vi høyre at folk var skotne. Ein fetter av meg vart avretta 18 år gammal. Før det var ordet dødsstraff veldig fjernt, fortel Amiry-Moghaddam. Alvorleg, men ikkje synleg rørt. Han har vore gjennom historia mange gonger før. Amiry-Moghaddam sjekkar e-posten. Han får sjekka sitata sine frå ei svensk avis. Det er ikkje heilt rett det som står der, og han må ordne opp. På veggen ved sidan av han heng eit fotografi av tre kvinnelege kollegaer som frydefullt omkransar han. Biletet vart hengt der som ei overrasking. Det var da han vann Anders Jahres medisinske pris for yngre forskarar i 2008. Det brukar ikkje gå slik med unggutar som får støttekontakt frå Oslo kommune og droppar ut av ungdomsskulen i 8. klasse.

Det var ret nok ikkje for å mobbe gamle damer på kjøpesentra at den litt ukonvensjonelle pausen oppstod. Han hadde kome i kontakt med eksiliranarar som dreiv motstandskamp mot regimet frå Noreg, og ville ta del i dette. Miljøet var dessutan med og fylte eit behov for tilhøyrsle, noko han kunne identifisere seg med. Men han gjekk tilbake til skulen. Det var så djupt innprenta i han.

– Uansett kva som skjedde måtte vi aldri la det gå ut over skulegangen. Far min hadde fått det i oss. Utan å vera særleg streng. Skulle ønskje eg hadde funne den mekanismen, seier hjerneforskaren, og tenkjer seg litt om.

Bak den bærbare pc-en ligg det slengt eit par plastbitar forma som delar av ei hjerne. Ved sidan av står eit pappkrus med kaffi. Reisten av hjernen dukkar opp innimellom papir som er strøydd utover. Eit plasthovud med lukka auge skrik taust etter vitale delar. Men det er vanskeleg å halde styr på alt heile tida.

– Når det står på sitt verste begynner hjernen å velja ut. Eg gløymer avtalar. Så no har eg ei klokka på mobilen som ringer og minnar meg på ting, seier han.

Han begynner å trykke på telefonen sin.

– Uff da, eg har tre ugjorte gjeremål. Nei du, eg har berre gløymt å krysse dei av, slik er det. I dag har vore heilt utruleg, seier han litt oppgitt. Det er uklart om det er over seg sjølv eller dagen.

Det har også kome eit nytt menneske inn i Amiry-Moghaddam sitt liv. Dottera Mitra Aleksandra.

– Vi bur diverre ikkje saman. Men eg gler meg alltid veldig til å vera saman med henne. Vi skal begynne på baby-symjing snart, seier han og smiler lurt.

– Oi, kor gammal er ho da?

– Fire månader. Trur du det er for tidleg?

– Nei, men fire månader er jo veldig lite, da.

Han viser fram eit bilete av henne som han har på mobilen sin.

«If you think I´m cool, you should see my dad», står det på genseren til knøttet.

– Ho har valt han ut sjølv. Ha! Vent, skal eg vise deg eit anna bilete av henne også, seier han, og visar fram eit sovande nurk.

Mannen er i løpet av tre augneblinkar endra frå ein fokusert og alvorleg menneskerettsforkjempar til eit nifjollete vesen ramma av det næraste ein mann kan kome ei ammetåke.

Telefonen pip. Eit pokker pressar seg fram. Han har ein avtale om kort tid. Det hadde han nesten gløymt. Så er han tilbake i samtalen. Jau da, han har eit liv også. Han spelar fotball og ser på kampar saman med vener. Men han ser ikkje kjempelange filmar kvar veke. Det blir helst berre på fly. Og så skulle han gjerne hatt meir tid til bøker.

– Å lesa ein roman. Det hadde vore deilig, det, trur eg. Men eg rekk det ikkje. I den månaden som kjem no, blir det mindre tid. Eg skal vera med å støtte Ottersen, forstår du, seier han.

Amiry-Moghaddam har like så godt slengt seg ut i rektorvalkampen også. Slappar slike menneske nokon sinne av?

– Nokon gonger har eg lyst til å sova veldig… mykje.

– Har det hendt du har gjort det?

– Ja, det har hendt. Når var det… Eg hugsar ikkje. Men jauda, det har hendt.

ved Universitet i Oslo

• NAMN: Mahmood Reza Amiry-Moghaddam
• ALDER: 38
• STILLING: Forskar på The Centre for Molecular Biology and Neuroscience (CMBN)
• AKTUELL: Aktivist mot regimet i Iran som i år fyller 30 år